Generiek Kompas Samen Werken aan Kwaliteit van Bestaan (Kwaliteitskompas)
14 januari 2025Per 1 juli 2024 is het Generiek kompas “Samen werken aan kwaliteit van bestaan” ingediend bij het Zorginstituut. Dit vervangt vanaf deze datum het kwaliteitskader verpleeghuiszorg, kwaliteitskader wijkverpleging en addendum voor Wlz-zorg thuis.
Van Kader naar Kompas
We spreken niet langer van een kwaliteitskader maar van een kompas. Het geeft namelijk de richting aan waar we naartoe willen en moeten met elkaar om de zorg toekomstbestendig te houden. Daarmee timmeren we de zaak niet dicht en blijft er ruimte voor mensen met een zorgvraag, hun netwerk en zorgaanbieders om gezamenlijk passende zorg vorm te geven. Het kompas gaat hierbij meer dan ooit uit van wat de mens met een zorgvraag en diens omgeving zelf kan en hoe professionele zorg daarop kan aansluiten. Dit betekent ook dat er minder is voorgeschreven hoe je als zorgaanbieder moet voldoen aan het kompas. Hier ligt een eigen verantwoordelijk om te laten zien dat je voldoet aan het kompas. Op een manier die bij je eigen organisatie past.
Kwaliteit van bestaan centraal
Het Generiek Kompas stimuleert een open gesprek en een brede blik op kwaliteit van bestaan. Dit geldt voor mensen die in hun dagelijks leven naast informele ook professionele ondersteuning, zorg of behandeling nodig hebben, ongeacht waar ze wonen of hoe zwaar de zorg moet zijn. We leggen meer dan voorheen nadruk op het voorkomen van een grotere zorgvraag door te kijken wat ouderen zelf, of samen met hun netwerk, kunnen en hoe de zorg daarop kan aansluiten. Zo ligt regie meer bij mensen en hun netwerk, wat bijdraagt aan kwaliteit van bestaan. Het open gesprek hierover vormt dus echt de basis van de zorg die ingezet gaat worden.
Veranderingen bieden ruimte voor cliënt, professional en mantelzorger
De grootste verandering is dat het Generiek Kompas de vraag van de cliënt volgt, ongeacht waar de zorg geleverd wordt of vanuit welke wet. Er geldt dus niet ineens een ander kwaliteitskader wanneer iemand van thuiszorg over gaat naar intramurale zorg. In het Kompas zijn afspraken vastgelegd over samenwerking voor het organiseren van goede zorg over alle domeinen heen. Het is belangrijk dat, wanneer er een zorgvraag ontstaat, de antwoorden aansluiten bij het leven dat men leidt. Hier is een open gesprek voor nodig, waarin o.a. aandacht is voor hoe het leven van de mens met een zorgvraag eruit ziet, wat hij zelf wil en kan (leren) en wat aanvullend nodig is. Wat precies nodig of passend is, is niet alleen een kwestie van zorg, ondersteuning of behandeling. Zingeving en vitaliteit zijn niet te vangen in lijstjes, richtlijnen of standaarden, het gaat om de optelsom van het geheel. Er is dus veel meer ruimte voor welzijn, naast zorg.
Samen leren en ontwikkelen
Het Generiek Kompas biedt ruimte voor leren en ontwikkelen, voor nieuwe oplossingen en inspiratie voor zorgprofessionals in hun werk. Dat geeft meer voldoening. Ook kunnen mantelzorgers zorg bieden op een manier die bij hen past. In het Kompas is afgesproken dat professionals samen aangeven wat zij nodig hebben voor goede zorgverlening. Belangrijk onderdeel van het Kompas vormt het samen leren en ontwikkelen. Hier ligt meer nadruk op, in plaats van op externe verantwoording. Het Kompas vormt een hulpmiddel om met elkaar de kwaliteit van zorg hoog te houden en aan te sluiten bij kwaliteit van bestaan.
Het kompas bestaat uit 5 onderdelen, bouwstenen genoemd waarin de beweging van het kompas verder wordt uitgewerkt. En, die nodig zijn om kwaliteit van bestaan te versterken. Als organisatie dien je in een jaarlijks kwaliteitsbeeld te laten zien hoe je werkt aan, en vanuit, deze bouwstenen.
Bouwsteen 1: Het kennen van de wensen en behoeften
Goede ondersteuning, zorg en behandeling zetten de mens centraal en sluiten aan op zijn manier van leven, mogelijkheden en wensen, zijn kwaliteit van bestaan. Wat kwaliteit van bestaan is, is voor iedereen anders. Een open gesprek tussen mensen met zorgvragen, hun mantelzorgers, naasten, sociale netwerk en de professional vormt de basis. Een open gesprek is een cyclisch proces, het is dus niet een eenmalig gesprek maar kan ook gedurende de zorg plaats vinden. Goed luisteren en een open, eerlijke communicatie vormen het vertrekpunt. Zijn uw zorgmedewerkers voldoende toegerust om dit gesprek goed te voeren? Wat hebben zij hiervoor nodig? Er zijn diverse instrumenten beschikbaar die hierbij kunnen helpen. Kijk ook eens bij Zorg voor Beter.
Een open gesprek kan verschillende doelen hebben. Het open gesprek levert een zo volledig mogelijk beeld op van de mens achter de vraag. Op basis van een open gesprek worden afspraken gemaakt over wat iemand zelf nog kan doen, wat samen met het sociale netwerk gedaan kan worden, welke mogelijkheden de lokale omgeving, hulpmiddelen en technologie bieden en wat van de professionele zorg verwacht mag worden en wat gewenst is, ook als de situatie verandert. De professional deelt de uitkomsten van het gesprek en de afspraken op een voor alle betrokkenen toegankelijke manier. Daarna legt hij deze vast in een ondersteuningsplan.
Doorontwikkelagenda: Er wordt een waaier ontwikkeld met instrumenten ten behoeve van het open gesprek. Deze kunnen wij waarschijnlijk in Q1 2025 met u delen.
Bouwsteen 2: Het bouwen van netwerken
Om het sociale netwerk meer te kunnen laten bijdragen aan iemands kwaliteit van bestaan is een andere rol van de samenleving nodig. Het vraagt meer van het sociale netwerk en een andere invulling van professionele zorg. In het kompas onderscheiden we twee vormen van netwerken:
Netwerk rondom de mens met een zorgvraag
Mantelzorgers, familie, vrienden, buren en kennissen spelen een belangrijke rol in het aansluiten op iemands wensen en behoeften. Hun bijdrage is nodig en wenselijk. In een open gesprek kijkt de professional welke rol en betekenis het sociale netwerk kan of wil hebben in de zorg. Daarbij houdt hij rekening met de balans tussen draagkracht en draaglast. Waar nodig wordt ingezet op het versterken van het sociale netwerk. De professional bespreekt samen met de mens met een zorgvraag duidelijk af wie de regie voert. Hij legt de afspraken vast en wisselt die onderling uit. Ook spreekt hij af met wie de informatie mag worden gedeeld.
Professioneel netwerk
Professionals vanuit verschillende disciplines en domeinen (zorg en welzijn) werken met elkaar samen. Zij hebben kennis van de sociale kaart en werken met elkaar samen in teams. Van daaruit bieden zij dagelijks zorg aan mensen met een zorgvraag. Soms zijn dit teams binnen een organisatie, maar soms ook teams die buiten de organisatie gaan (denk aan samenwerking met huisartsen, behandeldienst, maatschappelijk werk etc.). Maak je als organisatie onderdeel uit van een (wijk)samenwerkingsverband? Hoe zijn de afspraken en zijn deze voor iedereen helder? Het gaat er niet meer alleen om welke zorg je zelf levert, maar hoe je in samenwerking met andere kunt zorgen dat de kwaliteit van bestaan van een mens met een zorgvraag blijft zoals diegene wil.
Kompaspartijen delen in 2025 regelmatig goede voorbeelden van netwerken zoals we bedoelen in bouwsteen 2. Laat u hier vooral door inspireren en kijk wat er in uw omgeving is. Bekijk onze Linkedinpagina voor de voorbeelden of bekijk hier het praktijkvoorbeeld van een van onze leden, Actief Zorg.
Bouwsteen 3: Het werk organiseren
Het werk wordt op verschillende manieren georganiseerd door verschillende professionals en organisaties. In een open gesprek kijkt de professional samen met de mens met een zorgvraag hoe de eigen regie versterkt kan worden en welke betekenis mantelzorgers, naasten en het sociale netwerk hebben. Ook wordt besproken welk deel van de zorgvraag ingevuld kan worden door hulpmiddelen, technologie en welke aanvulling de professionele zorg daarop kan bieden (bouwsteen 1). Het vraagt om (lokale) afstemming met andere organisaties die betrokken worden om te komen tot een passend antwoord op de hulpvraag (bouwsteen 2). Dat betekent dat de beschikbaarheid, inzet en bereikbaarheid van zorg en welzijn en een passende deskundigheidsmix van personeel afgestemd zijn op de zorgvraag in het werkgebied. Voorheen moest er (kwaliteitskader verpleeghuiszorg) bijvoorbeeld altijd binnen 30 minuten een arts op locatie kunnen zijn. Het Kompas geeft meer ruimte om dit in te vullen op een manier die past bij de organisatie en doelgroep. Dit kan nog steeds een arts op locatie zijn, of snel fysiek beschikbaar, maar kan bijv. ook digitaal.
Voor de meest kwetsbare mensen is extra of andere deskundigheid nodig en specifieke zorg en behandeling. Bij een ongeplande of in complexiteit toenemende medische zorgvraag is er expertise aanwezig om de triage te verzorgen en de juiste expertise bijeen te roepen. Welke expertise dit is, is aan de organisatie / professionals om te bepalen.
Organisaties werken met professionals en cliëntenraden aan zeggenschap in beleidsontwikkelingen. Zeggenschap draagt bij aan leef- en werkplezier. De organisatie stelt in overleg met professionals en cliënten een passende deskundigheidsmix vast. Een passende deskundigheidsmix in teams is gebaseerd op: signaleren, beschikbaarheid en samenwerking.
Doorontwikkelagenda: Er wordt een handreiking/waaier ontwikkeld ter ondersteuning bij het vormen van een passende deskundigheidsmix in verschillende contexten. Deze is naar verwachting Q2 2025 klaar.
Bouwsteen 4: Leren en ontwikkelen
Werken aan leren en ontwikkelen is een gezamenlijke opdracht voor individuele professionals, met het netwerk van de mens met een zorgvraag, kwaliteits- en beleidsmedewerkers, teams, teamleiders en bestuurders. Zij werken hierbij samen met onder andere cliëntenraden, beroepsorganisaties, academische werkplaatsen en andere partijen. Reflecteren op doelen, werkwijze en resultaten is een belangrijk onderdeel van leren en ontwikkelen. Naast een middel voor leren en ontwikkelen is reflectie een belangrijk middel om zeggenschap vorm te kunnen geven. Organisaties bieden professionals de ruimte om zich voldoende te scholen en bieden hun tijd, ruimte en inzicht om samen te leren van kwaliteitsinformatie. Zij zorgen voor een open klimaat waarin kort-cyclische feedback, continue reflectie en dialoog gestimuleerd worden. Ook bij mensen met een zorgvraag en hun naasten is aandacht voor leren en ontwikkelen.
Doorontwikkelagenda: Er wordt een waaier gemaakt met instrumenten, indicatoren en werkwijzen om met elkaar aan de slag kunnen met leren en ontwikkelen. Een eerste deel hiervan is in Q1 2025 klaar, de rest volgt op 1-7-2025.
Bouwsteen 5: Inzicht in kwaliteit
Systematisch werken aan kwaliteit van zorg is randvoorwaardelijk voor organisaties. Het monitoren van de kwaliteit van zorg is nodig om vast te stellen of deze verbeterd moet worden. Het bieden van inzicht in kwaliteit is niet alleen vanzelfsprekend voor intern gebruik door organisaties, maar ook in de relatie tussen de mensen met een zorgvraag en de professional en voor transparantie voor keuze-informatie, zorginkoop en toezicht.
Hoewel de focus in het kompas meer ligt op leren en ontwikkelen en inzicht in, en verantwoording over, de kwaliteit belangrijk. Dit doen we minder via landelijke indicatoren, maar door een combinatie van tellen (cijfers van ervaringen) en vertellen (kwaliteitsbeeld). Dit levert iedere organisatie jaarlijks landelijk aan.
Kwaliteitsbeeld
Het jaarlijkse door de organisatie op te stellen kwaliteitsbeeld geeft een beeld van de kwaliteit vanuit de organisatie. Organisaties geven in het beeld weer hoe zij werken aan kwaliteit, waarbij er in ieder geval aandacht is voor de vier bouwstenen. Het kwaliteitsbeeld is een terugblik, een vooruitblik en een reflectie. Het kwaliteitsbeeld wordt opgesteld in afstemming met cliëntenraad, OR, VAR/PAR en regiebehandearen/wijkverpleegkundigen/kwaliteitsverpleegkundigen. Het kwaliteitsbeeld dient jaarlijks uiterlijk 31 maart van het daaropvolgende jaar te worden gepubliceerd en aangeleverd. Lees hier meer toelichting over het kwaliteitsbeeld.
Verplichte metingen: Client- en mantelzorgervaringen
Iedere organisatie meet verplicht één keer per jaar de cliëntervaringen en levert deze landelijk aan. Leest u hier de Handreiking Inzicht in Kwaliteit over het op te stellen kwaliteitsbeeld.
Er wordt gewerkt aan een nieuwe vragenlijst voor het meten van client- en mantelzorgervaringen met bijpassend meetinstrument. Deze zal voor 2025 gebruikt gaan worden. We verwachten u hier in februari 2025 meer over te kunnen vertellen.
Aanvullende informatie
Op 26 november organiseerde we een vragenuurtje over het kwaliteitsbeeld. Leest u hier de presentatie en de gestelde vragen.
Op 8 oktober 2024 organiseerde we een ledenbijeenkomst ‘Aan de slag met het Kwaliteitskompas’. Leest u hier de presentatie terug, en bekijk de praatplaat van Kwaliteit@ voor de thuiszorg.
Op 23 januari 2024 organiseerde Zorgthuisnl een eerste inspiratiesessie over het Kwaliteitskompas samen met Kwaliteit in Huis. U kunt hier de presentatie teruglezen.